Description
«Νύχτα» τα οκτώ αφηγήματα που παρατίθενται σε αυτό το βιβλίο προέκυψαν από μία εναγώνια αναζήτηση δημιουργικής διεξόδου κατά την περίοδο του εγκλεισμού λόγω της πανδημίας. Βγήκαν σχεδόν αυθόρμητα τις ώρες του περιπάτου στη θάλασσα, στο Παλαιό Φάληρο, μιας καθημερινής συνήθειας που εντάθηκε την περίοδο του κλεισίματος της πόλης. Εσπρεσάκι στο χέρι, μουσική από τα ακουστικά του κινητού, τσιγάρο, ένα μοναχικό παγκάκι, τα κύματα και τα θαλασσοπούλια ήταν τα εφόδια της έμπνευσης. Στη βόλτα ερχόταν η ιδέα, με την επιστροφή στο σπίτι η καταγραφή της ιστορίας. Πρόθεση ήταν μία απλή, κατά το δυνατόν έκθεση των γεγο-νότων, όπως θα ήταν μέσω της προφορικής, παραστατικής αφήγησης. Θέλησα να μιλήσω για την ελευθερία και τον εγκλεισμό, τον έρωτα, τα όνειρα, τους πόθους, τις ανησυχίες για το μέλλον, τη θλίψη, τους φόβους, τη μοναξιά, την αναζήτηση, το θέατρο, την απώλεια και τις προσδοκίες. Τα κείμενα αυτά είναι μία ανασύνθεση από μνήμες, πραγματικά και φανταστικά γεγονότα, εφιάλτες, δοξασίες, όνειρα και ελπίδες. Εύχομαι ο αναγνώστης να βρει ένα κομμάτι της δικής του εναγώνιας αναζήτησης και ύπαρξης.
Νίκος Χατζηπαπάς
ISBN : 978-618-5563–05-9 Α΄ Έκδοση Ιούλιος 2021
ΣΕΛΙΔΕΣ: 114, ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ: 14cm Χ 21cm
ΛΙΑΝΙΚΗ ΤΙΜΗ: 10.00 Ευρώ με Φ.Π.Α.
ΣΥΓΓΡΑΦEΑΣ:
Γεννήθηκε στη Ρόδο και κατάγεται από την Όλυμπο της Καρπάθου. Από το 1972 ζει μόνιμα στην Αθήνα. Σπούδασε θέατρο, κινηματογράφο και γραφικές τέχνες. Το 1987 ίδρυσε το Μαγικό Θέατρο. Το 1997 ίδρυσε το Helix Action Theatre. Με παραστάσεις του έχει συμμετάσχει σε πολλά διεθνή φεστιβάλ και Ευρωπαϊκές Διοργανώσεις: Μεγάλη Βρετανία, Πολωνία, Μπελαρούς, Γαλλία, Ιταλία, Βουλγαρία, Σερβία, Κροατία, Κύπρο, Τουρκία, Αίγυπτο, Ινδία και Κίνα (31o Φεστιβάλ των Εθνών). Την περίοδο 1991-1995 διετέλεσε Διευθυντής του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Ρόδου. Από το 1997 – 2000 συνεργάστηκε ως σκηνοθέτης στο Εθνικό Θέατρο. Συνεργάτης της Πειραματικής Σκηνής της Τέχνης Θεσσαλονίκης και πολλών Περιφερειακών Θεάτρων. Από το 2009 διοργανώνει το International Street Theatre Festival στην Αθήνα. Έχει υλοποιήσει το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα Helidra και το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα Kaspar Machine. Εκπροσώπησε την Ελλάδα στο Πανευρωπαϊκό Νομαδικό Πανεπιστήμιο στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Θεάτρου του Aurillac στη Γαλλία, που πραγματοποιήθηκε το 2008. Tο 2010 συμμετείχε ως προσκαλεσμένος στο Open Street International forum στο Fermo της Ιταλίας. Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Υποψηφιότητας της Ρόδου, για την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2021. Από το 2015 διοργανώνει το Φεστιβάλ Θεάτρου Βαλίτσας. Έχει σκηνοθετήσει έργα των Σαίξπηρ, Μπεν Τζόνσον, Κρίστοφερ Μάρλοου, Μολιέρου, Κάρλο Γκολντόνι, Άντον Τσέχωφ, Φ. Γκαρθία Λόρκα, Σάμουελ Μπέκετ, Μπεθ Χένλυ, Μισελ Ντε Γκελντεροντ, Μάϊκλ Φρέην, Γιούκιο Μισίμα, Hugo Claus, Αριστοφάνη, Αισχύλου, Καζαντζάκη, Θεοτοκά, Ζιώγα, Μάτεσι, Μποστ, Σκούρτη, Κεχαΐδη, Μουρσελά, Λυμπεράκη, Ευθυμιάδη, Δωριάδη, Μοντσελέζε, Χουρμούζη, Χριστοφή κ.ά. Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών και του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου. Τα οκτώ διηγήματα της συλλογής “Νύχτα” αποτελούν το πρώτο του εγχείρημα στην πεζογραφία. Το 1995 προηγήθηκε η ποιητική συλλογή “Μύθου Αφήγησις Τέλος” Εκδόσεις “Δωδώνη”.
Το σύμπαν κινείται σε ρυθμό adagio
Γράφει ο Κωνσταντίνος Μπούρας // *
Νίκος Χατζηπαπάς, “Νύχτα”, εκδόσεις ΟΤΑΝ, Αθήνα, Ιούνιος 2021, σελ. 114
Βιβλίο με έντονη θρησκευτικότητα, σχεδόν μεσαιωνική, αλλά και αναγεννησιακή ενίοτε. Κυριαρχεί το στοιχείο μπαρόκ στις ανθρώπινες και αστικές περιγραφές και το ρομαντικό στοιχείο στις περιγραφές των φυσικών τοπίων.
Τα στοιχεία της Φύσης είναι πιο ειρηνικά από τον άνθρωπο, ακόμα κι όταν αγριεύουν (αυτό είναι το ηθικό δίδαγμα).
Ο νότιος υγρός άνεμος (η όστρια) πρωταγωνιστεί σε αυτή την σπονδυλωτή αφήγηση με έναν τρόπο σχεδόν ερωτικό παραπέμποντας στο ώριμο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Όνειρο στο κύμα», με το οποίο, εκτός από την πίκρα της ενήλικης εμπειρίας το συνδέει και η ονειρική κατάσταση, στην οποία περνούν ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής και τα πρόσωπα με μια ευκολία σχεδόν νεραϊδένια (ή μήπως θα έπρεπε να πω «νεραϊδική»).
Αυτή η μαγική αντίληψη του κόσμου και των πραγμάτων παραπέμπει στα αρχέτυπα και στην αρχαία τραγωδία.
Το σύμπαν κινείται σε ρυθμό adagio (ολοένα και επιβραδυνόμενο).
Έμμεσες λογοτεχνικές, θεατρικές αλλά και θρησκειολογικές αναφορές (όπως η υπόγεια αναφορά στην μετενσάρκωση στις τελευταίες γραμμές του τελευταίου διηγήματος).
Λίγα τα επίθετα, σπανίζουν. Λόγος σχεδόν κυριολεκτικός, στο «δια ταύτα». Δραματική οικονομία. Θαρρείς και μοιράζει τους ρόλους σε ανθρώπινες μαριονέτες σα να κάνει διανομή κάποιου αυτοσχέδιου έργου σε έναν θίασο της Commedia dell’Arte.
Τρομακτικά τα πρόσωπά του. Θηριώδη. Ερεβώδη. Ζουν και κινούνται σε ασύλληπτες δυστοπίες. Ξεφεύγουν μόνον μέσα από την φαντασία, το διάβασμα, το θέατρο.
Η μόνη ελευθερία εξασφαλίζεται από το ανθρώπινο ξεγύμνωμα και την ένωση με το Όλον, το Άπαν, το Ταυτόν.
Και τι να σου κάνει το φτενό κορμί μας μέσα σε τόση πύρινη κοσμοχαλασιά; Αυτός θα ήταν ο δικός μου υπότιτλος σε μια συλλογή διηγημάτων με στοιχεία νουάρ, σουρεαλιστικά, απροσδόκητα.
Θα μπορούσε να παιχτεί (σε συνέχειες) σαν δραματικός μονόλογος στο θέατρο (ή ακόμα και στο ραδιόφωνο – εκεί νομίζω πως θα ήταν περισσότερο τελεστικός ο λόγος).
Έκπληκτος δηλώνω από αυτές τις αλλόκοτες ιστορίες με τις διπλές ανατροπές, τις επαναλήψεις και τις τεχνουργημένες αντιθέσεις.
Ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Νίκος Χατζηπαπάς διαθέτει μουσική παιδεία και σωματική αίσθηση του ρυθμού, έτσι που νιώθεις σαν να τον «ακούς» να υποδύεται τις ανάσες των λόγων (δικών του και ξένων). Μέσα από το τυπωμένο χαρτί διάστικτο από τα σύμβολα των στοιχείων ξαναζωντανεύει μια παράλληλη πραγματικότητα σχεδόν εφιαλτική, με τον πρωτόγονο φόβο της νύχτας να προεξέχει και με την «ανάσα» που δίνει η ανεξέλεγκτη φύση, όχι όμως και ο έρωτας, που είναι σχεδόν οπτικός και δεν πραγματώνεται σχεδόν ποτέ. Αυτό το εφηβικό στοιχείο σε συνδυασμό από μία «μεταφυσική» δικής του εμπνεύσεως δημιουργούν εκείνη την παράξενη αίσθηση θρησκευτικότητας για την οποία μίλησα στην αρχή.
Νίκος Χατζηπαπάς
Τελετουργικός μυστικισμός και αποκρυφισμός που δεν λέει το όνομά του, αλλά κρύβεται κάτω από τα πέπλα της Σαλώμης-Ίσιδας.
Η αποκάλυψη του Φωτός μέσα από τόσο Σκότος είναι σχεδόν ομοιοπαθητική. Θεραπείας εξ αντιθέτου και δια του αντιθέτου.
Αυτά «τα διηγήματα γράφτηκαν κατά τη διάρκεια του δεύτερου εγκλεισμού λόγω της πανδημίας» στην Αθήνα του 2021, όπως δηλώνει εντύπως ο καλός πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας και δεινός πεζογράφος Νίκος Χατζηπαπάς.
Το βιβλίο «αφιερωμένο στη μία και μοναδική μου αγάπη…», που μη κατονομαζομένη καθίσταται επίσης υπερβατική, αόριστη, υπεκφυγική.
Η Αγάπη είναι μια απάντηση σε αυτό τον ζόφο, όμως συνυποδηλώνεται, όπως και τα περισσότερα σε αυτό το καλογραμμένο πόνημα ενός θεατρανθρώπου, ο οποίος όταν δεν παίζει ή δεν σκηνοθετεί σκέφτεται, διαλογίζεται και αντιλαμβάνεται τον κόσμο σαν μια απέραντη σκηνή, ελισαβετιανή, όπου κυριαρχούν η βία, το αίμα, το ψέμα, το καταχρηστικό σεξ και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
Υπάρχουν βέβαια οι ανθρώπινοι άγγελοι, ενσώματοι και ασώματοι, υλοποιημένοι και δυνητικοί, δεν ξέρεις όμως αν είναι μία ακόμα λογοτεχνική σύμβαση. Κι εδώ ακριβώς έγκειται η λογοτεχνική μαεστρία, η αισθητική και υφολογική πρωτοτυπία και ομοιογένεια. Ο Νίκος Χατζηπαπάς δημιουργεί ύφος, ήθος απολύτως καινοφανές. Το στίγμα του είναι ήδη σαφώς αποτυπωμένο στον χωροχρονικό χάρτη τής ασφυκτικής περιρρέουσας ατμόσφαιράς μας.
Κάτι καλό γεννιέται μέσα από την τόση καταστροφή. Μια καινούργια Αναγέννηση ίσως από τα σκοτάδια του καταναλωτικού τεχνολογικού Μεσαίωνα.
* O Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας είναι Επισκέπτης Καθηγητής Θεατρικής Κριτικής στο ΕΚΠΑ (www.konstantinosbouras.gr)
Νίκος Χατζηπαπάς: «Νύχτα»
Η πρώτη εμφάνιση του Νίκου Χατζηπαπά στη λογοτεχνία ήταν το 1996, με την ποιητική συλλογή Μύθου αφήγησις τέλος (εκδόσεις Δωδώνη). Με σπουδές θεάτρου, κινηματογράφου και γραφικών τεχνών, ο Ροδίτης σκηνοθέτης και ηθοποιός, που πρόπερσι μας χάρισε τον συνταρακτικό μονόλογο του Ούγκο Κλάους Ζιλ και η νύχτα και φέτος το (βασισμένο σε κείμενα του νομπελίστα Πέτερ Χάντκε) υπερθέαμα Kaspar Machine, έχει δώσει το στίγμα της πολύπλευρης καλλιτεχνικής του δημιουργικότητας μέσα από ένα σύνολο έργου εντυπωσιακό σε όγκο, όσο και σε ποικιλία. Ιδρυτής του Μαγικού Θεάτρου (1987) και του Helix Action Theatre (1997), διοργανωτής του International Street Theatre Festival στην Ελλάδα και των ευρωπαϊκών προγραμμάτων Helidra και Kaspar Machine, έχει συνεργαστεί, μεταξύ άλλων, με το Εθνικό Θέατρο και την Πειραματική Σκηνή της Τέχνης Θεσσαλονίκης και διατελέσει διευθυντής του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Ρόδου (1991-1995), καθώς και καλλιτεχνικός διευθυντής για τη φετινή υποψηφιότητα της Ρόδου ως πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης, ενώ έχει, επίσης, συμμετάσχει σε πολυάριθμα διεθνή φεστιβάλ.
Η συλλογή διηγημάτων Νύχτα, η οποία κυκλοφόρησε τον Ιούλιο που μας πέρασε από τις Εκδόσεις Όταν, είναι το δεύτερο συγγραφικό του εγχείρημα που βλέπει το φως της δημοσιότητας, παρακινημένο –όπως ο ίδιος σημειώνει– «από μια εναγώνια αναζήτηση δημιουργικής διεξόδου κατά την περίοδο του εγκλεισμού λόγω της πανδημίας». Το «κλείσιμο των πόλεων», άλλωστε, είναι φράση που επαναλαμβάνεται στο βιβλίο σαν επωδός, ορίζοντας ένα είδος νοητής γραμμής ανάμεσα στο «πριν» και το «μετά» της καθημερινότητας, με γνώμονα τις άνευ προηγουμένου –για τον σύγχρονο δυτικό άνθρωπο, τουλάχιστον– συνθήκες που επέβαλε η πανδημία: σαν πίνακας ζωγραφικής ή κινηματογραφικό πλάνο χωρισμένο στα δύο, που το ένα τμήμα του «σχολιάζει» πότε εξιδανικευτικά και πότε γκροτέσκα το άλλο. Εντούτοις, το γκροτέσκο δεν είναι πάντα και εξ ορισμού αποκρουστικό (ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, την εξαίσια «τερατομορφία» στα έργα του Ένσορ ή του Γκόγια), αλλά μπορεί να πηγάζει από μια αυθόρμητα υπερβατική είσπραξη και διύλιση του κόσμου μέσα απ’ το ακούσια ποιητικό πρίσμα του ονείρου, ή ακόμα και του αταβισμού – την ίδια εκείνη που γεννά αιτιολογικούς, λαϊκούς και αστικούς μύθους, θρύλους και παραμύθια.
Μέσα σε απρόσμενα χωροχρονικά συμφραζόμενα συναντιέται με όντα υβριδικά, υπερκόσμια ή προικισμένα με θαυματουργές ιδιότητες, «ιερούς τρελούς» και χαρακτήρες της Κομέντια ντελ Άρτε – έμβια συστατικά και φετίχ μιας «μαγικής» μυθολογίας, της οποίας είναι μαζί αρχιτέκτονας και πιστός.
«Αληθινές ιστορίες» χαρακτηρίζει ο συγγραφέας τα οχτώ κείμενα που απαρτίζουν τη Νύχτα – πράγμα που, σε μια πρώτη, επιφανειακή ανάγνωση, ίσως φανεί παράδοξο ή αυτοανατρεπτικό. Διότι η κάθε ιστορία ξεκινά με όρους λίγο-πολύ ρεαλιστικούς, ώσπου να συμβεί κάτι καθοριστικό, το οποίο θα σηματοδοτήσει τη μετάβαση του αφηγητή/πρωταγωνιστή σ’ ένα σύμπαν που καθρεφτίζει παραμορφωτικά το νοούμενο ως υπάρχον – ήτοι, σε μια εναλλακτική πραγματικότητα όπου καταργούνται σχεδόν ολοσχερώς οι δεδομένες κοινωνικές συμβάσεις, κατοικημένη από πλάσματα αλλόκοτα, «αλλότρια» προς τις κρατούσες αντιλήψεις για την υλική και πνευματική έκφανση/πραγμάτωση του ανθρώπινου όντος, τις δυνατότητες και τις δυνάμεις του. Μα όπως επισημάναμε πιο πάνω, το υπέρλογο και το παράλογο δεν αποτελούν, στην ουσία, παρά ένα διαφορετικό «καθεστώς» υπόστασης και αλήθειας – τον θρίαμβο της απόλυτης υποκειμενικότητας πάνω στη δυναστική ασφάλεια του ευρύτερα, αβασάνιστα αναγνωρίσιμου και αποδεκτού.
Όχι τυχαία, εξάλλου, τα διηγήματα είναι όλα γραμμένα σε πρώτο πρόσωπο: ο αφηγητής ενδύεται ρόλους και περσόνες με ψήγματα αυτοβιογραφίας –άλλοτε έντονα και άλλοτε πιο διακριτικά–, κλείνοντας συνωμοτικά το μάτι σε μυθιστορηματικές ή κινηματογραφικές φιγούρες με οικείες έως εμβληματικά στερεότυπες ενδυματολογικές επιλογές (λινό μπεζ κοστούμι με καπέλο Παναμά, ή κυπαρισσί με μαντιλάκι στην τσέπη). Μέσα σε απρόσμενα χωροχρονικά συμφραζόμενα συναντιέται με όντα υβριδικά, υπερκόσμια ή προικισμένα με θαυματουργές ιδιότητες, «ιερούς τρελούς» και χαρακτήρες της Κομέντια ντελ Άρτε – έμβια συστατικά και φετίχ μιας «μαγικής» μυθολογίας, της οποίας είναι μαζί αρχιτέκτονας και πιστός. Ακολουθώντας γλάρους, χαρταετούς, θηλυκούς αρχαγγέλους, παρασυρμένος από ποιητικά αινιγματικούς έρωτες και την ίδια του τη δημιουργική περιέργεια, περιδιαβαίνει σε φυσικά ή φανταστικά γήινα και θαλάσσια τοπία και πραγματοποιεί τελετουργικές/μυητικές πτήσεις και βαπτίσματα, ως και μια μοιραία πτώση (που ένα φωνήεν την ξεχωρίζει από την πτήση), η οποία καταλήγει σε «ανάσταση» –μετενσάρκωση;– ύστερ’ από τέσσερις αιώνες ακριβώς. Προσγείωση κυριολεκτική και μεταφορική συγχρόνως, στην τελευταία σελίδα του βιβλίου, κορύφωση αλλά και υποχθόνια ανατροπή όλων των προηγούμενων στιγμών που το ευφρόσυνα ή σκιαχτερά ζωντανό όνειρο (ή εφιάλτης, ή φαντασίωση) αναγκάστηκε να αποδεχτεί το εφήμερο της ύπαρξής του και να υποκύψει –αν και όχι τελεσίδικα, ούτε χωρίς μάχη– σε μια παρήγορη, όσο και επαχθή πραγματικότητα.
Το εκτενέστερο (και ομότιτλο) διήγημα, προτελευταίο στη σειρά, συνιστά, κατά τη γνώμη μου, την πεμπτουσία της Νύχτας, συμπυκνώνοντας τις παραβολικές αιχμές και προεκτάσεις της συλλογής. Το ανέβασμα μιας παράστασης σ’ ένα φρενοκομείο, όπου η «πολιτισμένη» βιτρίνα κρύβει μια αλήθεια χειρότερη κι απ’ την κόλαση, γίνεται η αφορμή για μια καίρια φιλοσοφική/υπαρξιακή ανατομία της ζωής σε συνθήκες εγκλεισμού, μα και της θεατρικής πράξης αυτής καθαυτήν – αν όχι και της τέχνης γενικότερα, έτσι όπως συχνά εκλαμβάνεται από όσους δεν την κατανοούν, ούτε καν μπαίνουν στη διαδικασία να την προσεγγίσουν. Στον Σαίξπηρ, η τρέλα –όπως και η μεταμφίεση, ενίοτε οργανικό 
στοιχείο της απόδοσης ενός ρόλου– χρησιμεύει για κάλυψη και προστασία των κατατρεγμένων από τις περιστάσεις, ώσπου να βρουν το δίκιο τους. Στη ζωή, πόσες φορές δεν θεωρείται (άτυπα) τρελός όποιος, για οποιονδήποτε λόγο και με οποιονδήποτε τρόπο, δεν συμβαδίζει με τον συρμό; Και σ’ εκείνον, ωστόσο, η συλλογική υιοθέτηση και εφαρμογή μιας νοοτροπίας ή συμπεριφοράς μπορεί να φαντάζει σαν ομαδική παράκρουση. Ο αμοιβαίος, αντιπαραθετικός αυτός αντικατοπτρισμός αναδεικνύεται μέσα απ’ τη ζοφερά παραστατική περιγραφή ενός υπαρκτού –ή δυνητικά υπαρκτού– κολαστηρίου-παγίδας, προειδοποιητικής αλληγορίας για το πού οδεύουμε. Αν, δηλαδή, δεν έχουμε ήδη φτάσει.
Νύχτα
Αληθινές ιστορίες
Νίκος Χατζηπαπάς
Εκδόσεις Όταν
σ. 114
ISBN: 978-618-5563-05-9
Τιμή: 10,00€
